جالب است بدانید که ستون فقرات از بیش از ۳۰ استخوان تشکیل شده است که روی هم قرار می گیرد. طناب نخاعی که درون ستون فقرات قرار دارد، دارای ریشه های عصبی است که در انتقال پیام های درد از طناب نخاعی به مغز نقش مهمی ایفا می کند. ستون فقرات در واقع حمایت ساختاری اسکلت بدن را فراهم و از طناب نخاعی محافظت می کند. ستون فقرات توانایی انجام حرکات پیچیده ای را دارد و بسیاری از دردها ممکن است از این ستون ناشی شود. در مواردی زمانی که سن فرد بالا می رود، مهره های ستون فقرات به آرتروز مبتلا می شود و فرد به بدشکلی دچار می شود. در این حالت به طناب نخاع فشار وارد می آید و بیمار احساس درد شدیدی در کمر، پاها و حتی دست ها می کند. به این عارضه «تنگی کانال نخاع» می گویند و از آن جا که این عارضه نسبتا شایع است، با یکی از متخصصان ارتوپدی درباره آن گفت و گو کردیم.

دکتر فرزاد امیدی کاشانی متخصص ارتوپدی و فوق تخصص جراحی ستون فقرات درباره تعریف این بیماری و مشکلاتی که فرد را درگیر می کند، به خراسان می گوید: به طور کلی هر عاملی که باعث فشار روی عناصر عصبی موجود در کانال نخاع شود ممکن است به تنگی کانال نخاع منجر شود. اما شایع ترین علت این عارضه آرتروز ستون فقرات است زیرا ستون فقرات هم مثل دیگر مفاصل در طول زمان دچار آرتروز می شود و این اتفاق بیشتر در ناحیه کمر رخ می دهد. با افزایش سن، مفاصل ستون فقرات بزرگ و نسوج آن مستهلک می شود نسوج اضافی روی نخاع و ریشه های عصبی فشار وارد می کند و به همین دلیل است که معمولا بیماران علایم عصبی هم گزارش می دهند.بیشتر بیماران در دست ها و پاهایشان احساس گزگز یا مورمور شدن می کنند در حالی که در آرتروز دیگر مفاصل بیمار فقط با درد یا محدودیت حرکتی مواجه است. بنابراین داشتن علایم در اندام تحتانی یکی از اولین نشانه های مبتلایان به این عارضه است.بیشتر بیماران بین ۵۰ تا ۶۰ سال دارند و از بی حسی پاها به هنگام راه رفتن شکایت می کنند. نشستن و به جلو خم شدن درد این دسته از بیماران را کاهش می دهد و دوباره پس از به راه افتادن دردپاها را احساس می کنند، به این حالت «لنگش متناوب» می گوییم.نکته این جاست که پزشک در معاینه های بالینی متوجه نکته خاصی نمی شود اما بیمار همواره از درد شکایت دارد و کیفیت زندگی اش تحت تأثیر این عارضه قرار می گیرد. در مواردی بیمار فقط علایمی در کمر  دارد و بدون علامت در پاها مراجعه می کند اما معمولا اغلب آن ها علایمی در اندام تحتانی دارند.

دکتر امیدی کاشانی با اشاره به این که بیشتر مراجعان، از پزشک متخصص خواستار ام آرآی یا سی تی اسکن و… هستند، تأکید می کند: متأسفانه باورهای نادرست زیادی درباره دردکمر و ام آرآی وجود دارد و بیشتر مردم فکر می کنند که به محض مراجعه به متخصص باید تمام آزمایش ها و ام آرآی و… را انجام دهند. در صورتی که در بیشتر موارد نیازی به انجام این کارها نیست. ام آرآی یک روش تشخیصی مناسب درباره بسیاری از بیماری هاست اما نکته این جاست که در ۳۰درصد موارد ام آرآی افراد سالم، موارد مشکوکی را نشان می دهد. بنابراین اصرار زیاد بیمار به ام آرآی جز نگرانی و افزایش استرس بیمار کاربرد دیگری ندارد. پزشک متخصص فقط در صورتی که بیمار کاندید جراحی است، آم آرآی تجویز می کند و در بیشتر موارد معاینات بالینی و شرح حال بیمار پزشک را به تشخیص بیماری می رساند.در اولین گام لازم است بیماران مطمئن شوند که این بیماری مساوی با انجام عمل جراحی نیست و بسیاری از بیماران بدون نیاز به عمل جراحی بهبود پیدا می کنند. برای این دسته از بیماران یک دوره فیزیوتراپی، آب درمانی، ورزش های مناسب توصیه می شود و بیمار با رعایت توصیه های پزشک بهبود می یابد.

وی با اشاره به این که گاهی بیمار به عمل جراحی نیاز فوری پیدا می کند، می گوید: گاهی فشار روی ریشه های عصبی آن قدر زیاد است که بیمار دچار بی اختیاری ادرار و مدفوع می شود؛ بنابراین باید عمل انجام شود. در مواردی که بیمار در حالت نشسته هم درد شدیدی دارد، پزشک جراحی را توصیه می کند ولی در دیگر موارد جراحی تنگی کانال نخاع اورژانسی نیست و درمان طبی قدم اول است. برای همه بیماران فیزیوتراپی و ورزش های مناسب و دارو تجویز می شود و عده کمی از آن ها به عمل جراحی نیاز پیدا می کنند که در همان موارد نیز ۲ روز بعد از عمل باید شروع به راه رفتن کنند. خوب است دراین جا این سوءتفاهم که درمان کمردرد مساوی است با استراحت را رفع کنیم. متاسفانه بسیاری از بیماران و حتی پزشکان استراحت را برای بیماری های ستون فقرات لازم و ضروری می دانند. در صورتی که ما مجوز نداریم به کسی توصیه کنیم که به عنوان مثال ۲ ماه در منزل استراحت کند. استراحت در مورد این دسته از بیماران نسبی است. فرد باید راه برود، کارهایش را انجام دهد و سعی کند پیاده روی داشته باشد، آب درمانی کند و هفته ای ۳ بار در استخر به مدت یک ساعت راه برود. این بیماران با تحرک بهبود پیدا می کنند و استراحت مطلق برای آن ها نه تنها فایده ای ندارد بلکه ضرر دارد. بنابراین لازم است مردم بدانند استراحت طولانی و بیش از حد مشکل کمردرد یا مشکلات ستون فقرات افراد را بهبود نمی دهد و استراحت این دسته از بیماران باید نسبی باشد.نکته دیگری که ذکر آن ضروری است، این که بیماری که تحت عمل قرار می گیرد نباید توقع داشته باشد یک باره بهبود پیدا کند. طبیعی است که عصب هایی که سال ها تحت فشاربوده ممکن است هنوز بی حس باشد و بیمار نتواند به سرعت و به خوبی راه برود اما از درد شدید اولیه رهایی پیدا می کند.

خوب است بدانید زمانی که مهره های ستون فقرات دچار آرتروز می شود بزرگ می شود و به رشته های عصبی فشار وارد می آورد. در عمل جراحی نسج نرم برداشته می شود و رشته های عصبی آزاد می شود. این عمل مثل هر جراحی دیگری عوارضی دارد و تضمینی وجود ندارد که بیمار ۱۰۰ درصد بهبود پیدا کند. دکتر کاشانی با بیان این که همیشه در ۵ درصد از موارد مشکلی به وجود می آید، می گوید:۹۰ تا ۹۵ درصد بیماران با این عمل بهبود پیدا می کنند اما ممکن است فردی به داروی بیهوشی حساسیت داشته باشد. نگرانی عمده بیماران از این عمل فلج شدن است که ما جراحان آن را رد می کنیم. بیماران باید بدانند که بعید است طی عمل حتی توسط بی تجربه ترین جراح تمامی ریشه های عصبی پاها قطع شود و بیمار ویلچرنشین شود.به همین دلیل این نگرانی بی مورد است و حتی اگر هنگام عمل یک ریشه عصبی به اشتباه قطع شود، ممکن است به ضعف در انگشت پا منجر شود. بیشتر بیماران پس از عمل می توانند راه بروند و ممکن است کمی لنگش پیدا کنند.

این فوق تخصص جراحی ستون فقرات درباره روش های دیگر درمانی مثل ماساژدرمانی، کیسه آب گرم، لیزردرمانی، تحریک الکتریکی برای خون رسانی به بافت عضله می گوید: طبق جدیدترین مطالعات تاثیر قطعی هیچ یک از این روش ها ثابت شده نیست و مورد بحث است. این روش ها ممکن است برای فردی مفید واقع شود و برای فرد دیگری موثر نباشد. اما در هر صورت ضرری را متوجه فرد نمی کند. از این رو نظر قطعی درباره این روش ها نمی توان داد. به هر حال قبل از جراحی از این روش ها می توان استفاده کرد و تا جایی که ممکن است عمل جراحی را به تعویق انداخت.بیماری که با فیزیوتراپی یا آب درمانی امکان بهبود دارد بهتر است عمل نکند. برای این بیماران داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی مثل ایبوبروفن، ایندومتاسین، ناپروکسن، تجویز می شود و مصرف کورتن باید محدود باشد و در مواردی که درد بیمار شدید است تجویز شود. یک روش دیگر تزریق کورتیکواستروئید در فضای کنار نخاع است که در بعضی بیماران موثر است و معمولا در مرحله آخر قبل از عمل جراحی انجام می شود.دکتر کاشانی به این دسته از بیماران استفاده از دوچرخه ثابت را توصیه می کند و می گوید: در هنگام استفاده از این دوچرخه کمر به جلو خم می شود و در این حالت فرد درد کمتری دارد. بنابراین استفاده از این دوچرخه نه فقط درد بیمار را کم می کند بلکه باعث تحرک پاها و افزایش فعالیت بدنی فرد می شود و به عنوان یکی از روش های درمانی مناسب برای بسیاری از بیماران موثر واقع می شود.